Ήθη και Έθιμα
"ΤΑ ΑΓΙΟΜΑΚΡΙΝΙΩΤΙΚΑ"
Στην Αξό των Γιαννιτσών του νομού Πέλλας
αναβιώνει μέχρι και στις μέρες μας
το μεγαλύτερο Καππαδοκικό πανηγύρι.
Στην ιστορική πατρίδα,
την Αξό της Καππαδοκίας το πανηγύρι της Αγίας Μακρίνας,
αποτελούσε σημείο αναφοράς για όλους τους Καππαδόκες.
Πλήθος κόσμου συνέρρεε,
για να προσκυνήσει το άγιο λείψανο της,
που βρίσκονταν σε ξεχωριστό ναύδριο,
δίπλα στο ναό και να διασκεδάσουν
με τους << μεγάλους χορούς >>
στον αύλιο χώρο του ναού.
Χιλιάδες ευλαβείς προσκυνητές
όχι μονάχα από τις γύρω κοντινές κοινότητες
αλλά και από τα ποιο απόμακρα ελληνικά χωριά ,
ακόμα και Οθωμανοί, επιδίωκαν
εκείνες τις μέρες να βρίσκονται στην Αξό.
Χαρακτηριστικό των ημερών
ήταν η φιλοξενία που προσέφεραν απλόχερα
οι Αξενοι σε όλους τους προσκυνητές .
Μας αναφέρει χαρακτηριστικά
ο αείμνηστος και μέγας δάσκαλος
της Καππαδοκίας Μαυροχαλυβίδης
<< Επειδή δεν υπήρχαν χάνια ,
ένα που υπήρχε δεν ήταν αρκετό
για να στεγάσει όλο εκείνο το πλήθος
των προσκυνητών και εμπόρων ,
φιλοτιμούνταν οι Αξενοί να φιλοξενήσουν καθένας ανα μία ,
πολλάκις και δύο οικογένειες ή μονωμένα άτομα.
Οι φιλοξενούμενοι υποχρεώνονταν .
Αν τύχαινε να επισκεφτούν
τα χωριά τους Αξενοί που φιλοξένησαν ,
γίνονταν δεχτοί στα σπίτια τους
σαν γνώριμοι , σαν συγγενείς πια >>
Και συμπληρώνει ο Μαυροχαλιβίδης
<< Πόση αίγλη και λαμπρότητα πρόσδινε
στο χωριό η πανήγυρη είναι περιττό να εξαρθεί .
Όλοι ήσαν περήφανοι για την τιμή
που τους προξενούσε η Πολιούχα .
Κίνηση γενική , χαρά ζωγραφισμένη στα πρόσωπα .
Όλοι ντυμένοι στα γιορτινά .
Όλοι προπαρασκευάζονταν πολύν καιρό
για τη λαμπρή μέρα της Αγίας ,
τ'ς Εγιάζ Μάκρινας όπως τη λέγανε
ή σινάτ όπως την λέγανε οι τουρκόφωνοι Έλληνες .
Ένας μεγάλος κύκλος χορού ,
μετά το πέρας των ιερών ακολουθιών,
κρατούσε καλά ίσαμε το μεσημέρι ,
που επαναλαμβάνονταν και τ' απόγευμα
ώσπου να σουρουπώσει.
Μικτούς χορούς δεν επέτρεπε η αυστηρότητα των ηθών.
Χόρευαν λοιπόν χώρια οι νέοι και χώρια οι νέες
με τραγούδια που τραγουδούσαν άλλοτε αυτοί που χόρευαν
κι άλλοτε αυτοί που ξεκουράζονταν .
Ένα άλλο χαρακτηριστικό του μεγάλου Καππαδοκικού πανυγηριού ,
ήταν ένα επικίνδυνο παιχνίδι που παιζότανε αποκλειστικά με άλογα .
Στην γλώσσα του τόπου το παιχνίδι αυτό λεγότανε τζορότ.
Αποτελούσε το τζορότ, επίδειξη θάρρους,
λεβεντιάς και ψυχραιμίας του καβαλάρη
αλλά και επίδειξη δεξιοτεχνίας
στην χρήση του ίππου.
Δυο ομάδες από 15 με 20 καβαλαραίους η κάθε μιά
αντιπαρατάσσονταν στην άλλη .
Κάθε αναβάτης παίχτης κράταγε στο δεξί του χέρι βαρύ ξύλο ,
λείο και ισόπαχο ,
που στο ένα άκρο κατέληγε σε κεφαλάκι στρογγυλευμένο
και στο άλλο δε άκρο ήταν τρυπημένο
απ'όπου ήταν περασμένη μεταξωτή θηλειά.
Το ξύλο αυτό το ονόμαζαν τσεκμέ ντεινεγί
. Με αργό καλπασμό στην αρχή,
που επιταχυνότανε βαθμιαία ,
έβγαινε από την μια παράταξη ένας
από τους έφιππους κατευθυνόμενος
προς την απέναντι ομάδα ,
κρατώντας το τσεκμέ ντεινεγί.
Σαν έφτανε στο μέσο του χώρου ,
έπιανε το ξύλο από την μέση περίπου
με τα τρία του δάχτυλα ,
σήκωνε το δεξί του χέρι
στο υψος του ώμου ,
το κουνούσε δύο με τρεις φορές μπρος πίσω
για να πάρει φόρα και σημαδεύοντας
έναν της αντίπαλης παράταξης
ρίχνοντας με όση δύναμη μπορούσε
το τσεκμε ντεινεγί ,
που σαν βέλος έπεφτε επάνω στον σημαδευθέντα ,
εάν αυτός μετατοπιζόμενος δεξιά ή αριστερά
δεν κατάφερνε να αποφύγει το χτύπημα
ή δεν το απέκρουε με το δικό του ξύλο.
Ο επιτιθέμενος καβαλάρης ,
ενώ έκανε την ενέργεια αυτή
είχε ταυτόχρονα και την έννοια κρατώντας
τα χαλινάρια με αριστερό
να φροντίζει για να οδηγά το άλογο ,
ετοιμάζοντας έτσι πρόσφορο έδαφος
για ασφαλή επιστροφή στην παράταξη του ,
με ταχύτατο καλπασμό ,
ξαπλώνοντας σχεδόν μπρούμυτα στη χαίτη του αλόγου,
έχοντας μισογυρισμένο το κεφάλι προς τα πίσω
στον καταδιώκοντα και δίνοντας κατεύθυνση
στ'αλογο τέτοια , που να πέσει στο κενό
η ριξιά του αντιπάλου,
στο μεταξύ άλλος της αντίπαλης παράταξης
εξέρχονταν για να τον χτυπήσει
από πίσω κατά την επάνοδο του.
Ο χτυπημένος εάν το τραύμα ήταν ελαφρό
εξακολουθούσε να παίζει ,
εάν όμως ήταν ποιο σοβαρό ,
αποσύρονταν αδιαμαρτύρητα
θεωρούμενος από όλους ως λεβέντης
που λαβώθηκε στην ώρα της μάχης.
Ο κάθε αναβάτης είχε έναν ή δύο βοηθούς
που δουλειά τους ήτανε να περιμαζεύουν
τα ριπτόμενα ξύλα .
Σήμερα , στο πανηγύρι της Αγίας Μακρινας
στην νέα Αξό των Γιαννιτσών
το πανηγύρι ξεκινά με την προέλαση των ιππέων ,
συνοδεύοντας τους Καππαδόκες χορευτές ,
που είναι ντυμένοι με την παραδοσιακές τους φορεσιές .
Τους ακολουθούν οργανοπαίκτες μουσικοί
και χορεύοντας κατευθύνονται στην πλατεία του χωριού ,
όπου θα ξεκινήσουν και οι κεντρικές εορταστικές εκδηλώσεις
με την εναπόθεση της εικόνας της Αγίας Μακρίνας
στο κέντρο του χώρου,
ως η κεντρική και τιμώμενη οικοδέσποινα .
Σε όλη την διαδρομή των χορευτών ,
είναι παντού στρωμένα τραπέζια,
γεμάτα από καραμανλίδικα εδέσματα
που προσφέρονται στους χορευτές
κάνοντας στάση σε αυτά
μα και στους προσκυνητές που τους ακολουθούν.
Το κάθε τραπέζι έχει ετοιμαστεί με πολύ μεράκι
και συναγωνίζεται στην ποικιλία των εδεσμάτων
και των δροσιστικών ποτών.
Το κέφι και ο ενθουσιασμός ,
οι Καππαδοκικοί χοροί,
πραγματικά συναρπάζουν και μεταφέρουν
όλους τους παρευρισκόμενους
στην ιστορική πατρίδα ,
την Αξό της Καππαδοκίας .
Τότε που το πλήθος κόσμου των προσκυνητών
συνέρρεαν από ολάκερη την Καππαδοκία ,
για να παρακολουθήσουν τα δρώμενα
και να αποδώσουν τιμή στην μεγάλη αδελφή του Αγίου Βασιλείου ,
την Αγία Μακρίνα ,
απολαμβάνοντας την ευλογία της Αγίας
μα και την αβραμιαία φιλοξενία των Αξενών .
Όπως και τότε , έτσι και σήμερα.
Το πανηγύρι της Αγίας Μακρίνας ,
Θα αποτελεί σημείο αναφοράς για τους απανταχού Καππαδόκες.
Σύμβολο ελπίδας, αξία διαχρονική,
παρακαταθήκη για όλους όσους δεν ξέχασαν.
Το πανυγηρι της Αγίας Μακρίνας
θα είναι για πάντα το πανυγηρι της καρδιάς μας.
Το πανυγήρι όλων των Καππαδοκών.
"ΜΟΥΣΙΚΗ ΠΑΡΑΔΟΣΗ"
Η μουσική και χορευτική παράδοση της Καππαδοκίας
χαρακτηρίζεται απο το έντονο στίγμα
της ορθόδοξης χριστιανικής πίστης
που διαπότισε τα ήθη των ρωμιών,
καθώς επίσης και από την ρυθμική και ιδιαίτερα χαρισματική κίνηση
στα πολλά και διαφορετικά είδη χορών
που διαθέτει αυτή η περιοχή της κεντρικής Ανατολίας.
Οι Καππαδόκες σε κάθε κοινωνική συγκέντρωση,
δημόσια, οικογενειακή ή φιλική
τραγουδούσαν και χόρευαν.
Οργανώνονταν γλέντια στους αρραβώνες,
στους γάμους, στα βαφτίσια, στις ονομαστικές εορτές
,όταν ξενιτεύονταν κάποιος συγγενής ή φίλος.
Ακόμη σπουδαία γλέντια γίνονταν
στην μνήμη του τοπικού πολιούχου
όταν γιόρταζε ο κεντρικός ναός του χωριού.
Τότε οι προετοιμασίες γίνονταν με τρόπο επίσημο
καθώς εκτός από την τιμή στον προστάτη Άγιο,
όλη αυτή η διαδικασία για την προετοιμασία,
συντελούσε στην διατήρηση και την διαφοροποίηση
των Καππαδοκών απο το μουσουλμανικό στοιχείο.
Οι χοροί και τα τραγούδια των Καππαδοκών
διακρίνονται σε δυο γενικές κατηγορίες:
Θρησκευτικούς ( τελετουργικούς ), και του γλεντιού.
Ενδεικτικά μπορούμε να αναφέρουμε στους θρησκευτικούς χορούς
τον χορό του Αγίου Βασιλείου , Αι Σάββα , Αντιπασχα, Χατζηπάσλαρ κτλ.
Στου γλεντιού, Λειλιμ γιαρ, Κέμερλι, Γιουβαλαντούμ,
Τσιτσέκ ντάγ, Τσετενέ, Κόνιαλι κτλ.
Σκόπιμο είναι να αναφέρουμε
πως υπάρχει μια ειδική υποκατηγορία χορών ,
που θα μπορούσαμε να τους αναφέρουμε
ως μαχητικούς ή πολεμικούς.
Σε αυτή την κατηγορία διακρίνουμε επιθετικές διαθέσεις
ενάντια στους κατακτητές Οθωμανούς που εκφράζονται
μέσα από τις έντονες κινήσεις των χορευτών
κυρίως στα χτυπήματα των ποδιών , και την χρήση των σπαθιών .
Καμαί βουρντουμ γερέ (Κεντρική Καππαδοκία ), των Μαχαιριών ( Φάρασα ),
τον Κιόρογλου ( Βόρεια Καππαδοκία )
Η γλώσσα των τραγουδιών στα περισσότερα
είναι στην καραμανλίδικη διάλεκτο.
Στα υπόλοιπα τραγούδια χρησιμοποιείται η Καππαδοκική διάλεκτος,
ανάλογα με την περιοχή .
Για παράδειγμα στα Φαρασιώτικα τραγούδια
που έχουμε την Φαρασιώτικη διάλεκτο ,
σε τραγούδια της Σινασού την Σινασίτικη,
σε κάποια του Μιστί και του Τσαρικλή
την Μιστιώτικη διάλεκτο .
Το ύφος σε όλους τους χορούς
είναι σεμνό και βαθιά μυσταγωγικό.
Στα πολλά και διαφορετικά σε βηματισμούς
είδη καρσιλαμάδων εκεί διακρίνουμε
χαρισματικές κινήσεις γεμάτες από μεράκι και τέχνη.
Στους καρσιλαμάδες χρησιμοποιούσαν ξύλινα κουτάλια
καθώς επίσης μικρά ποτήρια ,και ζίλια
(μεταλλικά σκεύη ειδικά διαμορφωμένα για να τοποθετούνται στα δάχτυλα)
δίνοντας ρυθμό και συνοδεύοντας περίτεχνα τους μουσικούς .
Σε αντίθεση με τους καρσιλαμάδες των Οθωμανών ,
εκεί συναντούμε εντελώς διαφορετικό χορευτικό ύφο
ς στις κινήσεις των χορευτών και άλλους βηματισμούς.
Ένα άλλο στοιχείο που αξίζει να προσέξει κανείς είναι ,
πως στην παράδοση των Καππαδοκων δεν υπάρχουν παγανιστικά στοιχεία
μα έντονο χριστιανικό περιεχόμενο,
ειδικά στους τελετουργικούς και θρησκευτικούς χορούς .
Στους χορούς και τα τραγούδια αυτής της περιοχής,
εφαρμόζεται απόλυτα αυτό που αναφέρεται στους ψαλμούς του Δαβίδ
« Αινείται αυτόν εν τυμπάνω και χορώ αινείται αυτόν εν χορδαίς και οργάνω .
Στην μουσικοχορευτική παράδοση των Καππαδοκων
διακρίνουμε το υψηλό πατριωτικό φρόνημα,
την βαθειά θρησκευτική πίστη
και την εμμονή στις παραδόσεις της πατρώας γης .
Βασίλης Σιδηρόπουλος
Ερευνητής Καππαδοκικής Λαογραφίας
Δάσκαλος Καππαδοκικών Χορών
__________________________________________________________________________________
